viernes, 15 de agosto de 2014

Fonte da Pegariña

El profesor Porto Dapena dedicó uno de aquellos estupendos artículos que se publicaron en la sección "Con nome propio" del Diario de Ferrol al estudio del nombre de esta fuente de Cedeira. En él aprendimos que la pronunciación con gheada (Peghariña o Paghariña) sirvió de base a la etimología popular que relaciona su nombre con aves o pajaritas; y que al considerarse esta pronunciación castellanizante se hipercorrigió en Paxariña. De hecho en la base de datos de Toponimia de Galicia figura así el nombre, Fonte da Paxariña, existiendo otra en Santiago de Compostela. Todas zonas de gheada.

Fonte da Pegariña o da Paxariña en Cedeira. Foto por cortesía de Pancho Gallego.
A la vista de las escaleras que permiten salvar el desnivel parece que la pronunciación Paxariña remite a *Paseriña. Según Ramón Sordo Sotres una pasera o paserina son "piedras sobresalientes en un muro para saltar por encima de este" (Toponimia de Asturias, Cantabria y León, 2005).

El hidrónimo correcto es, pues, Pegariña. Respecto a su difícil etimología, este autor propone tres posibilidades: un diminutivo de picaria, "furado ou focha onde se preparaba a pez a partir da resina dos piñeiros"; un derivado de pica, "mancha", por aludir a una zona en la que "as distintas leiras, cada unha coa súa cor, semellarían unha colorida paleta de pintor", como en el caso del adjetivo pigarado, "que ten pintas ou manchas de diversas cores"; o un derivado del adjetivo pecuarius, por ser un lugar destinado a que paciese el ganado (*pecuarina).

Pegariñas / Paxariñas entre los términos municipales de Narón y Valdoviño. 
C) Visor PBA de la Xunta, captura 17/7/19.

En Portugal existe una Fonte do Pegarinho o da Pegadinha, que según la tradición popular recogida por Martins Sarmento "rebentou da pegada (daquí o nome de Pegarinho) da jumenta de Nossa Senhora". Junto a ella existe un monumento prehistórico que se surtía del agua de la fuente, vinculado al culto a las aguas curativas y medicinales.

Fonte da Pegadinha o do Pegarinho, Barcelos. Del blog Conheça as nossas raízes. Estas dos aberturas dan acceso a dos minas o pozos subterráneos.

En mi opinión Pegariña (con su variante hipercorrecta Paxariña) y el portugués Pegarinho o Pegadinha son hidrónimos no solo por aparecer en contexto hidronímico, en combinación con el sustantivo fonte, sino también porque en su base podría estar el latín pelagus en su acepción de "pozo, zona encharcada, manantial". Esta es la hipótesis de Almeida Fernandes (Toponimia portuguesa) que vamos a intentar confirmar: "Pegarinha, Pegarinhos, derivados de "*pegar", que já o é de "pego" < lat. pelagu-, local abundante em água ou até pantanoso na época das designaçoes".

En la base de datos del CODOLGA encontramos la prueba de que existió pelagada, "apozada", como derivado de pelagus, y que dicho término evolucionó a pegada con el mismo sentido, confluyendo con el sustantivo homónimo pegada, "huella, pisada":

Et inde per aquam et in Pelagadum (Santiago, 1147)
Et uade ad Causo de aqua in Peegada (Sobrado, sin fecha)

Así pues Pegada y su derivado Pegadinha parecen proceder del latín pelagus, "pozo", siendo adjetivos deverbales (pelagar > peegar, "inundar") que acompañarían a un sustantivo elidido: aqua peegada = mina da agua, pozo.

No hay comentarios: